Việc phải cưỡng chế trong thi hành án dân sự là việc bất đắc dĩ, bắt buộc phải làm khi các đương sự có nghĩa vụ phải Thi hành án đã không tự nguyên thi hành sau khi được cơ quan Thi hành án dân sự triển khai quyết định thi hành án, vận động, giáo dục, thuyết phục tự nguyện nhưng họ vẫn không thi hành. Luật Thi hành án dân sự năm 2008 đã có những quy định rất cụ thể về cưỡng chế thi hành án đối với quyền sử dụng đất. Tại Khoản 1, Điều 117 của Luật Thi hành án dân sự năm 2008 về cưỡng chế chuyển giao quyền sử dụng đất có quy định: “Trường hợp bản án, quyết định tuyên nghĩa vụ chuyển giao quyền sử dụng đất thì Chấp hành viên tổ chức giao diện tích đất cho người được thi hành án. Khi tiến hành giao đất phải có sự tham gia của đại diện cơ quan quản lý nhà nước về đất đai cùng cấp và Uỷ ban nhân dân cấp xã nơi có đất được chuyển giao”.

Quá trình tổ chức cưỡng chế thi hành án đối với quyền sử dụng đất cơ quan Thi hành án dân sự đã thực hiện đầy đủ và đúng các quy trình, thủ tục theo quy định để giao đất cho người được thi hành án. Tuy nhiên, sau khi cưỡng chế, có rất nhiều trường hợp người phải thi hành án đã tái chiếm lại đất. Tính đến cuối tháng 11/2014 trong toàn tỉnh Cà Mau còn 27 vụ việc sau khi tổ chức xong việc cưỡng chế, người phải thi hành án đã tái chiếm lại đất, tạo ra nhiều ảnh hưởng không tốt về an ninh trật tự và tính nghiêm minh của pháp luật, gây bức xúc trong nhân dân. Vấn đề này đã kéo dài từ nhiều năm nay, nhưng hướng và giải pháp xử lý thì đang còn gặp nhiều bế tắc. Các cơ quan Thi hành án dân sự và chính quyền địa phương rất lúng túng khi gặp vấn đề này. Theo quy định, sau khi tổ chức xong việc cưỡng chế thi hành án đối với quyền sử dụng đất, bên được thi hành án đã nhận tài sản, cơ quan Thi hành án dân sự coi như hoàn thành nhiệm vụ. Từ lúc đó trở về sau nếu có vấn đề phát sinh thì do chính quyền địa phương xem xét, giải quyết theo quy định chung. Quy định là vậy nhưng thực tế không hề đơn giản, các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương hầu hết đề “bó tay” khi người phải thi hành án có hành vi tái chiếm lại đất. Được biết hiện nay còn một số vụ việc tái chiếm đất từ năm 2000 đến nay vẫn chưa giải quyết xong.

Đã có nhiều cuộc họp, có nhiều đề xuất, kiến nghị được nêu ra, song sự thống nhất và đồng thuận của các cấp các ngành vẫn chưa đạt được; Chính phủ và các bộ, ngành Trung ương chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể. Thực trạng đó đã và đang tạo ra áp lực rất lớn không chỉ cho các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương mà còn cho cả cơ quan Thi hành án dân sự. Từ thực tế đó, qua giám sát của Thường trực và Ban Pháp chế HĐND tỉnh, thấy rằng vấn đề này rất cần sự quan tâm chỉ đạo của các cấp ủy, chính quyền ở địa phương; sự chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện của Trung ương và các ngành chức năng. Xin có một số đề xuất, kiến nghị như sau:

Thứ nhất, vấn đề tái chiếm lại đất sau cưỡng chế thi hành án dân sự hiện chưa có quy định cụ thể về cách xử lý, nên các địa phương đang rất lúng túng, nhất là trình tự, thủ tục và thẩm quyền xử lý; xác định hành vi vi phạm làm cơ sở xem xét xử lý theo quy định của pháp luật. Kiến nghị Chính phủ và Bộ Tư pháp sớm có văn bản chỉ đạo, hướng dẫn về trình tự, thủ tục và thẩm quyền xử lý. Cần thiết xem xét đề nghị bổ sung tội danh đối với hành vi tái chiếm đất sau cưỡng chế thi hành án trong Bộ luật hình sự để có cơ sở xứ lý nghiêm đối với hành vi này.

Thứ hai, Quá trình tổ chức thi hành án dân sự đối với các vụ việc có liên quan đến tài sản là quyền sử dụng đất, cần được các cấp ủy đảng và chính quyền địa phương có sự lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ và sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ; thực hiện đúng và đầy đủ các quy trình, thủ tục, hồ sơ về cưỡng chế thi hành án đối với quyền sử dụng đất. Sau khi cưỡng chế cần tiếp tục theo dõi, giám sát và kịp thời phát hiện, ngăn chặn và xử lý nghiêm những hành vi vi phạm nhằm tái chiếm lại đất; không để vụ việc kéo dài tạo ra hiệu ứng dây chuyền, gây bức xúc trong dư luận.

Thứ ba, chính quyền địa phương cấp cơ sở trong trách nhiệm quản lý hành chính Nhà nước trên địa bàn, cần chủ động và tích cực trong hợp để tuyên truyền, vận động nhân dân chấp hành pháp luật; kịp thời phát hiện và ngăn chặn ngay từ đầu các hành vi tái chiếm đất sau cưỡng chế; thực hiện đầy chủ vai trò và chức trách của mình theo quy định; làm đầy đủ và đúng quy định về trình tự, thủ tục và hồ sơ pháp lý trong xử lý các hành vi vi phạm để làm cơ sở cho xử lý ở các bước tiếp theo, từ thấp đến cao. Việc này là rất quan trọng, nếu không làm tốt chắc chắn sẽ ảnh hưởng rất nhiều đến quá trình xem xét, xử lý sau này của các cơ quan chức năng, thậm chí không thể xử lý vị thiếu cở sở pháp lý ban đầu. Trong khi chờ đợi chỉ đạo và hướng dẫn cụ thể của Trung ương, những việc làm này là rất quan trọng và cần thiết. Mong rằng các cấp ủy, chính quyền địa phương trong tỉnh quan tâm thực hiện tốt. Kết quả đạt được sẽ là đóng góp rất quan trọng cho việc thi hành các bản án, quyết định của tòa án đã có hiệu lực pháp luật, làm giảm dần và từng bước đi đến chấm dứt tình trạng tái chiếm đất sau cưỡng chế; đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật và tăng cường pháp chế XHCN tại tỉnh nhà.